(1) He Fakatufono-tohi Fakavē nei, a to kehe ai ni ka talahau pauaki ko e kehe, ko e—
“Fakatufono-tohi”
, kakano ko e ha Fakatufono-tohi he Fono Ekepule ha Niue tuga ne toka ai he Matakupu 34 he Fakatufono-tohi Fakavē nei:
“Fono He Tau Ikipule”
, ko e kakano ko e Fono He Tau Ikipule a Niue ne fakatu he Matakupu 2 he Fakatufono-tohi Fakavē nai.
“Iki Fakafili Lahi”
, kakano ko e Iki Fakafili Lahi he Fakafiliaga Lahi ha Niue ne kotofa ai i lalo he Matakupu 45 he Fakatufono-tohi Fakavē nei; lafi ki ai e ha Fakafili he Fakafiliaga Lahi ne moua e fakaataaga i lalo he Matakupu 48 he Fakatufono-tohi Fakavē nai ke taute e tau gahua fakafili po ke taute e gahua fakafili he Iki Fakafili Lahi.
“Fakamu Kupu he Fono He Tau Ikipule”
, kakano ko e Fakamau Kupu he Fono He Tau Ikipule ha Niue ne kotofa ai i lalo he Matakupu 14 he Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“Fakamau Kupu he Fono Ekepule”
, kakano ko e Fakamau Kupu he Fono Ekepule Niue ne kotofa ai i lalo he Matakupu 27 he Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“Fakatufono-tohi Fakavē”
, kakano ko e Fakatufono-tohi Fakavē nei, lafi ki ai e Matapatu Fakatufono-tohi he Fono Ekepule (Palemene) Niu Silani ne fakahigoa ko e Matapatu Fakatufono-tohi Fakavē ha Niue 1974; lafi ki ai e ha fakahuiaga faka-fakatufono-tohi fakavē, tuga ne fakaaoga ai he Matakupu 35 he Fakatufono-tohi Fakavē nei, he magaaho ka fakamooli e ha fakahuiaga ia mo e fakagahua ai.
“Aho Fakakatoatoaaga he Pule Fakamotu”
, kakano ko e aho ne kamata fakagahua ai e Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“Fakatufono-tohi”
, po ke “La Fakatufono-tohi”
—
(b) Ko e ha Matapatu Fakatufono-tohi he Fono Ekepule (Palemene) Niu Silani kua hokotia foki e fakagahua ki Niue ke eke mo taha vala he tau fakatufono-tohi a Niue po ke ha Poakiaga mai he Kanesila, Fakapuloaaga, poakiaga, la fakatufono-tohi, tohi kotofa faka-Ikipule, la fono po ke ha mena pihia tuga ne taute ha ko e muitua ke he ha Fakatufono-tohi tuga ne talahau he palatafa nai, kaeke ko e tau mena oti ia kua pehe kua fakagahua ko e taha vala he tau Fakatufono-tohi a Niue.
“Tau Fakatufono Mogonei”
, kakano ko e tau Fakatufono-tohi oti ne fakagahua ai i Niue to hoko e Aho Fakakatoatoaaga he Pule Fakamotu; lafi ki ai e ha fakatufono-tohi ne fakamooli po ke eke mo e fakagahua ai fakamua po ke mole e Aho Fakakatoatoaaga he Pule Fakamotu.
“Fakafiliaga Lahi”
, kakano ko e Fakafiliaga Lahi a Niue ne fakatu ai i lalo he Matakupu 37 he Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“Fakafili”
, ke lata mo e Fakafiliaga Lahi, kakano ko e ha Fakafili he Fakafiliaga Lahi ia, lafi ki ai e Iki Fakafili Lahi, ka e ke lata mo e Fakafiliaga Fonua, ko e Iki Fakafili Lahi he Fakafiliaga Fonua mo e ha Fakafili he Fakafiliaga Fonua.
“Ko e Fakafiliaga Fonua Tokoluga a Niue”
, kakano ko e Fakafiliaga Fonua Tokoluga a Niue ne fakatu ai he Matakupu 43 he Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“Fakafiliaga Fonua”
, kakano ko e Fakafiliaga Fonua a Niue ne fakatu he Matakupu 40 he Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“Fakatufono-tohi”
- kakano ko e ha fakatufono-tohi ni ne fakagahua ai i Niue lafi ki ai e Fakatufono-tohi Fakavē nei mo e ha la fakatufono-tohi.
“Ekepule he Fono Ekepule”
po ke “Ekepule”
, kua fakaaoga ia ke lata mo e Fono Ekepule Niue, kakano ko e ha tagata kua fifili ke eke mo Ekepule he Fono Ekepule ke lata mo e Matakupu 16 he Fakatufono-tohi Fakavē nei; ka e nakai ko e Fakatonu Fono; mo e ka pehē kua tuku e Fono Ekepule to fakahoko atu ia ke lata mo e kakano he vala kupu (4) he Matakupu ia.
“Ikipule”
, ko e kakano ko e ha Ikipule he Fono He Tau Ikipule; lafi ki ai e Palemia; lafi ki ai ha Ekepule he Fono Ekepule ne kotofa mo Ikipule Hukui leveki ke lata mo e Matakupu 8 he Fakatufono-tohi Fakavē nei:
“Fono Ekepule Niue”
po ke “Fono”
, ko e Fono Ekepule a Niue ne fakatu ai he Matakupu 16 he Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“Kau Gahua Fakatufono Niue”
, ko e Kau Gahua Fakatufono Niue ne fakatu ai i lalo he Matakupu 62 he Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“Kau Pule Gahua Fakatufono Niue”
po ke “Kau Pule Gahua”
, kakano ko e Kau Pule Gahua Fakatufono Niue ne fakatu he Matakupu 64 he Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“La fakatufono-tohi”
, kakano ko e ha Fakatufono-tohi he Fono Ekepule he Motu ko Niue po ke Fono Tufono he Motu ko Niue.
“Palemia”
, ko e kakano ko e Ekepule he Fono Ekepule ne fifili ke eke mo Palemia ke lata mo e Matakupu 4 he Fakatufono-tohi Fakavē nei he mole atu e fifiliaga haana ke eke mo Ikipule ke lata mo e Matakupu 5 he Fakatufono-tohi Fakavē nei; lafi ki ai e Ikipule ne fifili ke taute e tau gahua he Palemia ke lata mo e vala kupu (1) po ke vala kupu (2) he Matakupu 9 he Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“Tohi Kupu he Fakatufono”
, kakano ko e Tohi Kupu he Fakatufono ne kotofa he Matakupu 63 he Fakatufono-tohi Fakavē nei.
“Fakatonu Fono”
, kakano ko e Fakatonu Fono he Fono Ekepule Niue ne fifili ke lata mo e Matakupu 20 he Fakatufono-tohi Fakavē nei; lafi ki ai e ha Ekepule he Fono Ekepule Niue kua fifili ke taute e gahua he Fakatonu Fono ke lata mo e Matakupu ia.
(2) I loto he Fakatufono-tohi Fakavē nei ko e ha tagata kua lata ke omonuo, to maeke ke talia a ia, ka manako ki ai, ke taute fakamooliaga ka e nakai ko e omonuo ne taute ai he Fakatufono-tohi Fakavē nei, ti hiki ni e tau kupu fakatoka he omonuoaga ke lata ni mo e mena ka fakamooli ki ai.